การเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อม ภูมิอากาศโลกกำลังกลายเป็นตัวเร่งก่อโรคอุบัติใหม่ให้เกิดการติดเชื้อแพร่ระบาดขยายเป็นวงกว้างรุนแรง สามารถก้าวกระโดดจากสัตว์มาสู่คนได้ง่ายมากยิ่งขึ้น
สัตว์เลี้ยง ไม่ว่าจะเป็นโรคซาร์ส ไข้หวัดนก ไข้หวัดใหญ่ 2009 และโควิด-19 ต่างสร้างความโกลาหลส่งผลกระทบต่อสุขภาพ เศรษฐกิจ และสังคมอย่างหนักในช่วงทศวรรษที่ผ่านมานี้ อันมีปัจจัยจาก “ความชุกชุมของสัตว์พาหะนำโรคบวกกับความสะดวกทางคมนาคม และผู้คนขาดการป้องกัน” ทำให้เปิดช่องโอกาสสัมผัสโรคได้มากขึ้น ศ.นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา ผอ.ศูนย์วิทยาศาสตร์สุขภาพโรคอุบัติใหม่ สภากาชาดไทย คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย บอกว่า สำหรับ เชื้อไวรัสจากสัตว์ติดต่อสู่คนได้นี้มาจาก “มนุษย์ทำลายระบบนิเวศธรรมชาติ” รุกล้ำพื้นที่ที่อยู่อาศัยสัตว์ป่าปรับเปลี่ยนให้เป็นชุมชน และแหล่งเพาะปลูกทำมาหากิน คนบางส่วนก็ล่าสัตว์ป่านำมารับประทาน ทำให้มีโอกาสเสี่ยงเจอสัตว์พาหะนำโรคได้ง่ายยิ่งขึ้น โดยเฉพาะไวรัสสายพันธุ์ RNA หรือตระกูลไวรัสโคโรนาที่มักคุกรุ่นในกลไกสิ่งมีชีวิตตามธรรมชาติ โดยปกติเป็น “ไวรัสก่อโรคในลำไส้สิ่งมีชีวิต” มักทำลายระบบภูมิคุ้มกันเคลื่อนย้ายไปส่วนต่างๆของร่างกาย เช่น ปอด หลอดลมทำให้สามารถถ่ายเทไวรัสไปสู่สัตว์ชนิดอื่น เช่น สัตว์ฟันแทะ ค้างคาว ที่มักติดเชื้อไม่มีอาการป่วย แล้วยิ่งเมื่อมนุษย์รุกล้ำพื้นที่ป่า “ทำการเพาะปลูกเลี้ยงสัตว์” อันเป็นลักษณะยิ่งใกล้ชิดสัตว์ป่าพาหะนำโรคมากขึ้นจนทำให้สามารถถ่ายเทเชื้อโรคมาสู่ “สัตว์บกเศรษฐกิจ” ไม่ว่าจะเป็นวัว ควาย แพะ แกะ รวมถึงหมู สุนัข เป็ด ไก่
ก่อนคืบคลานเข้ามาสู่ “คนติดต่อสู่คน” สุดท้ายกลายเป็นการก่อโรคระบาดรุนแรงขึ้นก็ได้
ยิ่งกว่านั้น “ไวรัสยังจะพัฒนาแพร่เชื้อผ่านทางอากาศหายใจ (Airborne)” โดยไม่จำเป็นต้องรับเชื้อผ่านละอองฝอย ไอจามรดกัน หรือมือสัมผัสพื้นผิวปนเปื้อนเชื้อนำสู่ร่างกายอีกต่อไป เรื่องนี้คือเป้าหมายสำคัญอันเป็นชัยชนะของไวรัสส่งสัญญาณเตือนถึง “ความเก่งกาจ” ที่มนุษย์ต้องเตรียมพร้อมรับมือโรคอุบัติใหม่กันได้แล้วและมีคำถามว่า…“สัตว์ป่าติดเชื้อมาจากแหล่งใด?” เรื่องนี้ตอบได้ยากแต่ตามหลักที่ศึกษาวิจัยเชิงรุกรู้กันมานานกว่า 20 ปี “ไวรัสมักตั้งตัวในสัตว์เกิดการเพาะบ่มและวิวัฒนาการของเชื้อโรคจากสัตว์” แล้วที่ผ่านมาปรากฏชัดว่า ข่าวสัตว์เลี้ยง “มีวิวัฒนาการควบคู่ได้ดีกับสัตว์บางชนิด” โดยเฉพาะสัตว์ป่าก่อนกระโดดข้ามไปสัตว์ชนิดอื่น